راز موفقیت در پژوهش: تفاوت داده و اطلاعات

در دنیای پرهیاهوی پژوهش، گویی دو رودخانۀ موازی، اما متفاوت، جریان دارند: گردآوری اطلاعات و گردآوری داده‌ها. هردو برای رسیدن به مقصد نهایی و کشف دانش جدید، ضروری‌اند، اما مسیر و ماهیتشان به کلی متفاوت است. تصور کنید می‌خواهید راز یک جنگل باستانی را کشف کنید. گردآوری داده‌ها مانند جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی، اندازه‌گیری ارتفاع درختان و ثبت دمای هواست؛ دقیق، کمیّت‌پذیر و قابل اندازه‌گیری. در حالی که گردآوری اطلاعات، مانند شنیدن داستان‌های قدیمی از افراد محلی، بررسی نقشه‌های کهن و مطالعه اسناد تاریخی است؛ کیفی، توصیفی، نظری و اغلب ذهنی.

1. گردآوری داده‌ها (Data Collection): این فرایند، مربوط به جمع‌آوری داده‌ها به شکل ساخت‌یافته و قابل اندازه‌گیری است. داده‌ها عمدتا کمیّتی هستند و به راحتی می‌توان آن‌ها را با استفاده از ابزارهای آماری و تکنیک‌های تحلیل داده‌ها پردازش کرد. تصور کنید یک محقق در حال بررسی تأثیر یک داروی جدید بر فشار خون است. او داده‌های مربوط به فشار خون بیماران را قبل و بعد از مصرف دارو جمع‌آوری می‌کند. این داده‌ها قابل اندازه‌گیری و تحلیل آماری هستند. نمونه‌های دیگر شامل:

• آمارهای فروش: اعداد دقیقی که میزان فروش یک محصول را در طول زمان نشان می‌دهند.

• نتایج آزمایش‌های علمی: اندازه‌گیری‌های دقیق و کمیّتی که در یک آزمایش علمی به دست می‌آیند.

• پاسخ‌های پرسشنامه‌های ساختاریافته: پاسخ‌هایی که به‌صورت عددی یا گزینه‌های از پیش تعیین شده ثبت شده‌اند.

2. گردآوری اطلاعات (Information Gathering): این فرایند، به جمع‌آوری اطلاعات تئوری، کیفی و توصیفی می‌پردازد. اطلاعات گردآوری شده، اغلب پیچیده، غنی از محتوا و به‌صورت متنی یا مصاحبه‌های باز بیان می‌شوند. این نوع اطلاعات به‌راحتی قابل اندازه‌گیری نیستند و نیاز به تحلیل‌های کیفی عمیق دارند. به‌عنوان مثال، یک پژوهشگر که در حال بررسی تأثیر تغییر اقلیم بر جوامع محلی است، ممکن است با افراد محلی مصاحبه کند و داستان‌هایشان را درباره تغییرات آب‌وهوایی در طول زمان ثبت کند. این اطلاعات توصیفی و کیفی هستند. نمونه‌های دیگر شامل:

• مصاحبه‌های باز: گفتگوهای آزاد و بدون ساختار با شرکت‌کنندگان.

• مطالعه اسناد و مدارک تاریخی: بررسی متون قدیمی و اسناد مرتبط با موضوع پژوهش.

• مشاهدۀ مشارکتی: مشاهدۀ مستقیم پدیده مورد مطالعه در محیط طبیعی آن.

• مطالعۀ موردی: بررسی عمیق و جامع یک مورد خاص.

جمع‌بندی

به‌طور خلاصه، گردآوری اطلاعات، شامل جمع‌آوری منابع کتابخانه‌ای و بخش تئوری پژوهش است. این بخش، به بررسی ادبیات مرتبط، نظریه‌پردازی‌ها و چارچوب‌های مفهومی موجود می‌پردازد و زمینه نظری پژوهش را فراهم می‌کند. اطلاعات حاصل از این منابع، معمولاً به صورت متنی، توصیفی و کیفی هستند.

در مقابل، گردآوری داده‌ها عمدتاً بر جمع‌آوری اطلاعات کمیّتی و قابل اندازه‌گیری تمرکز دارد. این داده‌ها غالباً به‌صورت اعداد و ارقام بیان می‌شوند و از طریق ابزارهای مختلف مانند پرسشنامه‌های ساختاریافته، آزمون‌ها، نظرسنجی‌ها و یا مشاهدات کمیّتی به دست می‌آیند و برای تحلیل‌های آماری مناسب هستند. به‌عبارتی دیگر، داده‌ها ملموس‌تر و قابل سنجش‌تر از اطلاعات هستند.

گردآوری داده‌ها روی اندازه‌گیری‌های کمیّت‌پذیر و تحلیل آماری تمرکز دارد، در حالی که گردآوری اطلاعات به سمت درک عمیق‌تر و کیفی موضوع پیش می‌رود. اغلب، یک پژوهش موفق از ترکیب هر دو رویکرد برای دستیابی به تصویر کاملی از موضوع تحقیق استفاده می‌کند. این دو فرایند مکمل یکدیگرند و به پژوهشگر اجازه می‌دهند تا به درک عمیق‌تری از مسئلۀ مورد مطالعه دست یابد.