موسسه چند منظوره سروش سرآمدان سارینا روایی و پایایی در پژوهش کیفی

  در دنیای پژوهش، دستیابی به نتایج معتبر و قابل‌اعتماد از اهمیت بالایی برخوردار است. در پژوهش کیفی، به جای اصطلاحات سنتی «روایی» و «پایایی» که بیشتر در پژوهش‌های کمی مورد استفاده قرار می‌گیرند، از مفاهیم اعتبار (Validity) و قابلیت اعتماد (Reliability) استفاده می‌شود. هدف نهایی، اطمینان از این است که یافته‌های پژوهش به درستی منعکس‌کننده تجربیات و دیدگاه‌های شرکت‌کنندگان هستند و در عین حال، فرآیند پژوهش نیز به صورت شفاف و قابل‌تأیید انجام شده است.

چرا اعتبار و قابلیت اعتماد در پژوهش کیفی مهم هستند؟

پژوهش کیفی به دنبال درک عمیق پدیده‌ها و تجربیات انسانی است. از آنجا که این نوع پژوهش اغلب با داده‌های غیرعددی و تفسیرهای شخصی سروکار دارد، تضمین اعتبار و قابلیت اعتماد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این امر نه تنها به محقق کمک می‌کند تا از صحت یافته‌ها اطمینان حاصل کند، بلکه به خوانندگان نیز این امکان را می‌دهد تا نتایج را با اطمینان بیشتری بپذیرند و درک کنند.

ارکان اصلی اعتبار در پژوهش کیفی

اعتبار در پژوهش کیفی دارای چهار رکن اساسی است:

1. واقعیت‌پذیری

   • نشان‌دهنده این است که یافته‌ها به درستی و با دقت، تجربیات و دیدگاه‌های شرکت‌کنندگان را منعکس می‌کنند.

   • روش‌های تقویت

     • مشارکت طولانی‌مدت: صرف زمان کافی در میدان تحقیق برای ایجاد اعتماد و درک عمیق.

     • صداقت در بازنمایی: ارائه یافته‌ها به شرکت‌کنندگان برای تأیید صحت.

     • مثلث‌بندی: استفاده از منابع داده، روش‌ها یا دیدگاه‌های مختلف برای بررسی یک پدیده.

2. تأییدپذیری

   • نشان‌دهنده این است که یافته‌ها براساس اطلاعات هستند و نه براساس سوگیری‌های محقق.

   • روش‌های تقویت

     • حسابرسی مسیر: مستندسازی دقیق تمام مراحل تحقیق.

     • توصیف غنی: ارائه جزئیات دقیق از زمینه پژوهش و فرآیند جمع‌آوری داده‌ها.

3. قابلیت انتقال

   • نشان‌دهنده این است که یافته‌ها تا چه حد می‌توانند در زمینه‌ها یا موقعیت‌های دیگر مورد استفاده قرار گیرند.

   • روش‌های تقویت

     • توصیف غنی: ارائه اطلاعات کافی به خوانندگان برای ارزیابی قابلیت انتقال.

     • نمونه‌گیری هدفمند: انتخاب شرکت‌کنندگان و موقعیت‌هایی که بیشترین اطلاعات را ارائه می‌دهند.

4. قابلیت اعتماد 

   • نشان‌دهنده این است که فرآیند پژوهش به صورت منطقی، پیوسته و قابل‌ تأیید انجام شده است.

   • روش‌های تقویت

     • بازبینی همکاران: بحث و بررسی یافته‌ها با همکاران.

     • کدگذاری بین‌ ارزیابان: استفاده از چند کدگذار مستقل و بررسی توافق بین آن‌ها.

راهکارهای عملی برای افزایش اعتبار و قابلیت اعتماد

• شفافیت: تمام مراحل پژوهش، از طراحی تا تحلیل داده‌ها، باید به صورت شفاف و مستند ثبت شوند.

• بازبینی مداوم: یافته‌ها و تفسیرها باید به طور مداوم مورد بازبینی و ارزیابی قرار گیرند.

• انعطاف‌پذیری: در صورت نیاز، فرآیند تحقیق باید با توجه به شرایط و یافته‌های جدید، تغییر کند.

• تأمل و خودآگاهی: محقق باید از سوگیری‌ها و فرضیات خود آگاه باشد و تأثیر آن‌ها را بر فرآیند تحقیق مدیریت کند.

جمع‌بندی

اعتبار و قابلیت اعتماد در پژوهش کیفی، تضمین‌کننده این هستند که یافته‌ها دقیق، معتبر و قابل‌استناد هستند. با استفاده از روش‌ها و راهکارهای ذکر شده، محققان می‌توانند کیفیت پژوهش‌های خود را ارتقا داده و به نتایج ارزشمندی دست یابند که به درک بهتر پدیده‌ها و تجربیات انسانی کمک می‌کنند.

اگر تمایل دارید با روش‌های نمونه‌گیری در پژوهش‌های کمی و کیفی بیشتر آشنا شوید به «انواع روش‌های نمونه‌گیری در پژوهش‌های کمی و کیفی (با مثال‌های کاربردی)» مراجعه نمایید.